برآورد وراثت‌پذیری و هتروزیس برخی صفات مورفولوژیک و قابلیت ترکیب‌پذیری لاین‌های برنج با روش لاین × تستر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

به¬منظور برآورد میزان وراثت‌‌پذیری و هتروزیس برخی صفات مورفولوژیک و تعیین قابلیت ترکیب‌‌پذیری لاین‌های برنج، دو لاین نر عقیم سیتوپلاسمی (CMS ) به‌عنوان تستر با 4 لاین خالص دیگر به‌عنوان والد پدری به روش لاین × تستر تلاقی داده شدند و در سال بعد والدین و نتاج در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی کشت و 8 صفت کمی روی آنها اندازه‌گیری گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت‌های بسیار معنی‌داری بین ﮊنوتیپ‌ها از نظر کلیه صفات، به جز تعداد دانه پر در خوشه وجود دارد. به‌علاوه اثر تلاقی‌ها برای تمام صفات در سطح 1 درصد معنی‌دار بود. با انجام تجزیه لاین × تستر وجود اثرات افزایشی و غیرافزایشی در کنترل صفات مربوطه مشخص گردید. تجزیه ترکیب‌‌پذیری حاکی از وجود ترکیب‌‌پذیری عمومی معنی‌دار برای برخی لاین‌ها و تسترها در کلیه صفات به جز طول خوشه و تعداد پنجه در بوته بود. بالاترین ترکیب‌پذیری عمومی از نظر عملکرد برای لاین 1 (3/105 گرم بر مترمربع) به‌دست آمد. ترکیب‌‌پذیری خصوصی به جز برای ارتفاع بوته (تلاقی‌هایT1 ×L1 و L1×T2)، درصد عقیمی خوشه و وزن هزار دانه (تلاقی‌های L3×T1 و L3×T2) برای بقیه صفات معنی‌دار نگردید. سهم هر یک از واریانس‌های افزایشی و غیرافزایشی در صفات مختلف یکسان نبود و متناسب با مقدار اثرات افزایشی ﮊن‌ها، قابلیت توارث‌های متفاوتی برای آنها به‌دست آمد. بالاترین میزان وراثت‌پذیری خصوصی برای وزن هزار دانه (7/41%) مشاهده شد. وراثت‌‌پذیری خصوصی متوسط صفات تعداد کل دانه، ارتفاع بوته و عملکرد دانه (به‌ترتیب 32، 8/30 و 3/26 درصد) موجب می‌شود که شانس گزینش لاین‌های واجد خصوصیات مطلوب مربوط به این صفات، چندان بالا نباشد. بهمین ترتیب بنظر می‌رسد که گزینش برای تعداد پنجه بیشتر و خوشه بلندتر به سبب پایین بودن مقدار وراثت‌‌پذیری خصوصی آنها چندان موفقیت‌آمیز نباشد. لازم به ذکر است که بالاترین مقدار هتروزیس برای عملکرد در تلاقی L1×T1 (1/26 درصد) به‌دست آمد.

عنوان مقاله [English]

Estimation of Heritability and Heterosis of Some Agronomic Traits and Combining Ability of Rice Lines Using Line × Tester Method

چکیده [English]

In order to determine combining ability, heritability and heterosis of some agronomic traits in rice, 4 pure lines were crossed with 2 cytoplasmic male sterile testers. Parents and their F1 progenies arranged in RCB design with three replications. Analysis of variance showed significant differences among genotypes for all traits, except for filled grains/panicle. Furthermore, the crosses effect was significant for all traits at 1% level. Existence of additive and non-additive effects was observed on controlling of given traits. Combining ability analysis showed that there was significant GCA for some of parents in all traits except for panicle length and tillers/plant. The highest GCA in yield (105.3 g/m2) was obtained for line 1. SCA was only significant for plant height (combinations: L1×T1 and L1×T2), panicle sterility and 1000-grain weight (combinations: L3×T1 and L3×T2). Share of additive and non-additive variations was not identical in various traits, and different values of heritability were observed based on genetic additive effect. The highest specific heritability (Hn) was observed for 1000-grain weight (41.7%). Average specific heritability observed for total grains/panicle, plant height and yield results in relatively low efficiency of selection of the lines with desirable characters. It seems that selection for further tillers and longer panicle will not be successful because of low specific heritability. The highest heterosis in yield (26.1%) was obtained for L1×T1 cross.